Το κίνημα του Ναυτικού, ήταν σημαντικότερη επιχείρηση ανατροπής της χούντας, μέσω από το περιβάλλον του στρατού.
1973. Η Ελλάδα «έβραζε». Οι φοιτητές, άρχισαν να βγαίνουν στους δρόμους. Η κατάληψη της Νομικής, ήταν το «εναρκτήριο λάκτισμα», για την γενικό ξεσηκωμό των Ελλήνων. Μια μερίδα, δημοκρατικών αξιωματικών, αποφάσισε να υψώσουν το ανάστημα τους. Σύμφωνα με τις φήμες, σύζυγος, αξιωματικού που ενεπλάκη στο κίνημα του είπε: «Τα παιδάκια, σας έβαλαν τα γυαλιά. Οι φοιτητές έκλεισαν την νομική. Εσείς τι κάνετε»;
Συγκροτήθηκε ένας μικρός πυρήνας στελεχών του Πολεμικού Ναυτικού που προερχόταν από την τάξη Ναυτικών δοκίμων του έτους 1952 με στόχο την ανατροπή της Χούντας.
Κάτω από την μύτης της χούντας, σχεδίασαν την ανατροπή του καθεστώτος. Την απόφασή τους αυτή την κοινοποίησαν στον Ευάγγελο Αβέρωφ και μέσω αυτού στον Κωνσταντίνο Καραμανλή και τον Βασιλιά Κωνσταντίνο.
Το αρχικό σχέδιο προέβλεπε την κατάληψη της Κρήτης. Στην πορεία όμως τα σχέδια άλλαξαν.
Το νέο σχέδιό προέβλεπε τον αποκλεισμό του Πειραιά και άλλων μεγάλων λιμανιών και την κατάληψη της Σύρου, που θα ήταν το ορμητήριό τους.
Στο νησί υπήρχε η Σχολή Εφέδρων Αξιωματικών του Στρατού, την οποία αφού καταλάμβαναν θα τοποθετούσαν διοικητή τον απόστρατο ταγματάρχη Σπύρο Μουστακλή, που ήταν μυημένος στο Κίνημα. Μόλις επικρατούσαν, θα καλούσαν πολιτικούς όλων των κομμάτων για να σχηματίσουν κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας.
Η προδοσία του κινήματος
Η πρώτη ημερομηνία ορίστηκε για τις 3 Απριλίου 1973, κατά την διάρκεια της άσκησης με κωδικό όνομα «Καταιγίς». Το κίνημα πήρε αναβολή. Η μέρα της εκδήλωσης του κινήματος ορίστηκε για τις 22 Μαΐου του 1973. Όμως, το κίνημα προδόθηκε.
Νωρίτερα, στις Μαΐου το Α/Τ ΒΕΛΟΣ απέπλευσε για να συμμετάσχει, με άλλα νατοϊκά πλοία, στην άσκηση του ΝΑΤΟ που θα διεξάγονταν στην Αδριατική.
ά το βράδυ της 22 Μαΐου ελήφθη από τους στασιαστές απόφαση αναβολής του κινήματος με την συνθηματική λέξη «Σοφοκλής».
Το ίδιο βράδυ και την επόμενη ημέρα 23ης Μαΐου άρχισαν από την Χούντα οι πρώτες συλλήψεις, ανακρίσεις, βασανισμοί και ο Ναύσταθμος (σύμφωνα με στελέχη του Ναυτικού που υπηρετούσαν εκείνο το διάστημα) περικυκλώθηκε από μονάδα καταδρομών.
Η Χούντα με ανακοίνωσή της έκανε λόγο για «οπερέτα ναυτικού κινήματος ολίγων αποστράτων αξιωματικών», αποκρύβοντας το μέγεθος του κινήματος, που το γνώριζε πολύ καλά. Σε ηρωική μορφή του Κινήματος του Ναυτικού αναδείχτηκε ο απόστρατος ταγματάρχης Σπύρος Μουστακλής, ο οποίος βασανίστηκε απάνθρωπα στα μπουντρούμια του ΕΑΤ-ΕΣΑ για 47 ημέρες και έμεινε ανάπηρος.
Το ΑΤ Βέλος
Η απόφαση ελήφθη. Το Βέλος, αναλαμβάνει δράση και γράφει ιστορία. Τις μέρες εκείνες βρισκόνταν στην θάλασσα της Ανδριατικής, όπου συμμετείχε σε Νατοική άσκηση. Το μεσημέρι, της Παρασκευής, οι αξιωματικοί έτρωγαν στο καρέ και στην RAI , παρακολούθησαν ρεπορτάζ που έλεγε «in Grecia officiali in servizio arrestati an mirali» που σήμαινε Ναύαρχοι και Αξιωματικοί συνελήφθησαν».
Ο κυβερνήτης του πλοίου, Νίκος Παπάς, πήρε την απόφαση του. Το πλοίο αποχώρησε από την άσκηση του ΝΑΤΟ, που διεξαγόταν στα ανοικτά της Σαρδηνίας και κατέπλευσε στο Φιουμιτσίνι της Ιταλίας.
Τότε, ζητώντας την βοήθεια φαλαινοθηρικού τρεις αξιωματικοί αποβιβάστηκαν στην ακτή και κατευθύνθηκαν στο αεροδρόμιο του Fiumicino, καλώντας όλα τα διεθνή πρακτορεία ειδήσεων όπου τα ενημέρωσαν για τις πράξεις της Χούντας και την κατάσταση που επικρατούσε στην Ελλάδα.
Ο καπετάνιος, έξι αξιωματικοί και είκοσι πέντε υπαξιωματικοί, παρέμειναν στο εξωτερικό ως πολιτικοί πρόσφυγες. Η πράξη αυτή του Ναυάρχου Παππά, θεωρείται ως το πρώτο βαρύ πλήγμα εναντίον της στρατιωτικής δικτατορίας και δημιούργησε αίσθηση στο εξωτερικό.
Παρά τις προσπάθειες των συνταγματαρχών για έκδοση των αξιωματικών από την Ιταλική κυβέρνηση, μετά από αφόρητη πίεση του ιταλικού Τύπου, χορηγήθηκε ύστερα από λίγες μέρες άσυλο, ενώ νέο πλήρωμα εστάλη από την Αθήνα για να παραλάβει το πλοίο.
Οι συλλήψεις
Το σύνολο των συλληφθέντων στο Κίνημα του Ναυτικού ήταν 79 άτομα. Από αυτούς, οι 63 ήταν του Ναυτικού (60 εν ενεργεία και τρεις απόστρατοι), πέντε του Στρατού (τρεις απόστρατοι και δύο εν ενεργεία), πέντε της Αεροπορίας (εν ενεργεία) και έξι ιδιώτες. Όλοι τους αφέθηκαν ελεύθεροι έως τις 27 Αυγούστου 1973 και κανείς τους δεν οδηγήθηκε σε δίκη, αφού έλαβαν αμνηστία. Δεν συνέφερε τη Χούντα να αντιπαρατεθεί με έναν ολόκληρο Κλάδο των Ενόπλων Δυνάμεων.
Απέτυχε μεν, κέρδισε δε…
Το κίνημα του Ναυτικού, μπορεί ουσιαστικά, να απέτυχε, αλλά στην ουσία, ήταν ο μεγάλος νικητής στην ναυμαχία. Αφύπνισε την ελληνική κοινωνία, ενώ έδειξε στην παγκόσμια κοινότητα, ότι η δικτατορία, δεν είναι αρεστή και ο ελληνικός λαός, αναζητά την Δημοκρατία.
Η ιστορία του πλοίου
Το αντιτορπιλικό ΒΕΛΟΣ D-16 (πρώην USS CHARRETTE DD 581) ναυπηγήθηκε στην Βοστώνη των ΗΠΑ, στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Καθελκύστηκε στις 3 Ιουνίου του 1942.
Έλαβε μέρος στις επιχειρήσεις του Αμερικάνικου Ναυτικού κατά των Ιαπώνων στον Ειρηνικό Ωκεανό, κυρίως ως πλοίο υποστηρίξεως αεροπλανοφόρων, καθώς δε και ανθυποβρυχιακής και αντιαεροπορικής προστασίας νηοπομπών. Στο πλοίο απενεμήθησαν δεκατρείς (13) σταυροί μάχης και άλλα παράσημα, στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Το 1958 αφού εκσυγχρονίστηκε στα ναυπηγεία LONG BEACH της Καλιφόρνιας παραχωρήθηκε στο τότε Ελληνικό Βασιλικό Ναυτικό μαζί με τρία ομοίου τύπου (Αντιτορπιλικά τύπου FLETCHER) το Α/Τ ΑΣΠΙΣ, Α/Τ ΣΦΕΝΔΟΝΗ και Α/Τ ΛΟΓΧΗ, στα πλαίσια αμοιβαίας βοήθειας ΗΠΑ – ΕΛΛΑΔΟΣ.
Στις 16 Ιουνίου 1959 υψώθηκε στο Α/Τ ΒΕΛΟΣ η Ελληνική Σημαία και με πρώτο Κυβερνήτη τον Αντιπλοίαρχο Γ. Μόραλη ΠΝ. Κατέπλευσε στην Ελλάδα και αφού εντάχθηκε στο Αρχηγείο Στόλου, πήρε μέρος στις Εθνικές και διασυμμαχικές ασκήσεις, σε επίδειξη Σημαίας στο εσωτερικό και εξωτερικό, καθώς και στις επιχειρήσεις στη διάρκεια της Ελληνοτουρκικής κρίσης του 1964, 1967, 1974 και 1987.
Στις 26 Μαρτίου 1991 παροπλίσθηκε. Το 1994 το Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό το ανακήρυξε μουσείο για τον αγώνα ενάντια στην δικτατορία και το πλοίο αγκυροβόλησε στον Πόρο. Στις 14 Δεκεμβρίου 2000 μεταφέρθηκε στη ναυτική βάση της Σαλαμίνας για επισκευή και ανάπλασή του σε επισκέψιμο ναυτικό μουσείο. Στις 26 Ιουνίου 2002 αγκυροβόλησε στο πάρκο ναυτικής παράδοσης στο Παλαιό Φάληρο ως επισκέψιμο Μουσείο Αντιδικτατορικού Αγώνα.
Στις 7 Σεπτεμβρίου 2017 έπλευσε για τον Ναύσταθμο Σαλαμίνας για να επισκευαστεί και να συντηρηθεί. Στις 9 Σεπτεμβρίου 2019 αγκυροβόλησε στη Θεσσαλονίκη και είναι επισκέψιμο στο κοινό ως Μουσείο Αντιδικτατορικού Αγώνα.
Στις 28 Μαρτίου 2023 και στις 18 Νοεμβρίου του ίδιου έτους, συνθήκες έντονης κακοκαιρίας που επικρατούσαν στη Θεσσαλονίκη οδήγησαν στην πρόκληση σημαντικών ζημιών στο αντιτορπιλικό
Τα χαρακτηριστικά του πλοίου
Εκτόπισμα : 2100/2924 ΤΝ.
Διαστάσεις : 114,6Χ12Χ5,5 μέτρα.
Ταχύτητα : 38 κόμβοι.
Οπλισμός : 4 πυροβόλα 5’’/38, 3 δίδυμα πυροβόλα 3’’/50 RF, πενταπλός Τ/Σ επιφανείας και 6 Τ/Σ Α/Υ τορπιλών, HEDGEHOG, Β.Β.
Πλήρωμα : 273 άτομα
